I. BỐI CẢNH LỊCH SỬ
Sau chín năm kháng chiến trường kỳ, gian khổ, với ý chí không gì lay chuyển được và tinh thần chiến đấu ngoan cường, thông minh, gan dạ, đầy sáng tạo của quân và dân ta, đặc biệt với thắng lợi của chiến dịch Điện Biên Phủ năm 1954, thực dân Pháp buộc phải ký Hiệp định Giơnevơ ngày 21/7/1954 về đình chỉ chiến sự ở Việt Nam, công nhận độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của ba nước Việt Nam, Lào, Campuchia; chấp nhận rút quân khỏi miền Bắc nước ta.
Theo các điều khoản của Hiệp định, Hà Nội nằm trong khu vực tập kết 80 ngày của quân đội Pháp. Tuy nhiên, thực dân Pháp lợi dụng thời gian này để phá hoại các cơ sở kinh tế, văn hóa, lôi kéo người di cư vào Nam, gây rối loạn và làm cho mọi công việc bị đình trệ. Biết trước âm mưu của Pháp, ý thức rõ quy mô và tầm quan trọng của việc tiếp quản Hà Nội, Bộ Chính trị và Ban Bí thư Trung ương Đảng đã cử các đồng chí: Võ Nguyên Giáp, Lê Văn Lương, Xuân Thủy, Tố Hữu trực tiếp lãnh đạo và chỉ đạo công tác tiếp quản Thủ đô. Ngày 17/9/1954, theo quyết nghị của Chính phủ, Ủy ban Quân chính thành phố Hà Nội được thành lập để làm nhiệm vụ tiếp quản thành phố. Hội đồng Chính phủ đã công bố các chính sách đối với thành thị mới giải phóng, chính sách đối với tôn giáo, các điều kỷ luật của bộ đội, cán bộ và nhân viên công tác khi vào thành phố mới giải phóng; Bộ Tổng Tư lệnh đã ra lệnh cho các đơn vị bộ đội đang tiến về giải phóng Hà Nội phải giữ vững trật tự an ninh của thành phố, bảo vệ Nhân dân, bảo vệ ngoại kiều, triệt để chấp hành các chính sách và kỷ luật mà Chính phủ đã đề ra, luôn nâng cao cảnh giác, sẵn sàng đập tan mọi âm mưu khiêu khích, phá hoại.
Sau quá trình đấu tranh trên mặt trận ngoại giao yêu cầu thực dân Pháp rút khỏi Hà Nội đúng thời hạn, bảo đảm nguyên tắc chuyển giao trong trật tự, an toàn, không được phá hoại và không làm gián đoạn các hoạt động của đời sống Nhân dân; ngày 30/9/1954, hai bên đã ký Hiệp định chuyển giao Hà Nội về quân sự; ngày 2/10, ký tiếp Hiệp định chuyển giao Hà Nội về hành chính. Chính phủ ta đã phái các đội công an, trật tự, cảnh vệ, hành chính vào Hà Nội để chuẩn bị việc tiếp quản Thành phố.
Theo các văn bản đã được ký kết, từ ngày 2 đến ngày 5/10/1954, các đội hành chính, trật tự của ta vào thành phố trước, chuẩn bị cho việc tiếp quản các cơ quan, công sở, các công trình công cộng.
Ngày 6/10/1954, quân Pháp rút khỏi quận lỵ Văn Điển. Đây là quận lỵ đầu tiên ở ngoại thành được giải phóng. Cùng ngày, chúng rút khỏi thị xã Hà Đông và ở phía Bắc về Dốc Lã, cách Yên Viên 3km.
Theo kế hoạch đã định, sáng 8/10/1954, các đơn vị quân đội của ta tham gia tiếp quản Thủ đô, theo nhiều đường tiến về Hà Nội. Chiều 8/10, một số đơn vị tiến sát vành đai Đê La Thành, Nhật Tân, Cầu Giấy, Ngã Tư Sở, Bạch Mai và Vĩnh Tuy, trong khi đó, quân Pháp rút khỏi Yên Viên.
Sáng 9/10/1954, ta tiếp quản 4 quận Quảng Bá, Cầu Giấy, Ngã Tư Sở và Quỳnh Lôi. Quân đội ta theo nhiều đường, từ ngoại thành tiến vào tiếp quản Hà Nội, chia làm nhiều cánh quân tiến vào năm cửa ô chính rồi tỏa ra các khu. Lần lượt, bộ đội ta tiếp quản nhà ga Hà Nội, phủ Toàn quyền cũ, khu Đồn Thủy, khu Bờ Hồ, Bắc Bộ phủ. 16 giờ, quân đội Pháp rời khỏi thành phố Hà Nội, lặng lẽ rút sang phía Bắc cầu Long Biên. 16h30, quân đội ta hoàn toàn kiểm soát Hà Nội, tiếp quản thành phố an toàn và trật tự.
II. DIỄN BIẾN SỰ KIỆN NGÀY 10/10/1954
Sáng ngày 10/10/1954, Ủy ban Quân chính Thành phố và các đơn vị quân đội gồm có bộ binh, pháo binh, cao xạ, cơ giới… chia làm nhiều cánh lớn đã mở cuộc hành quân lịch sử tiến vào Hà Nội.
Đúng 8 giờ sáng, cánh quân phía Tây gồm những chiến sỹ bộ binh của Trung đoàn Thủ đô, mang trên ngực huy hiệu "Chiến sỹ Điện Biên Phủ", xuất phát từ Quần Ngựa (nay là Cung Thể thao Hà Nội, phố Quần Ngựa) đi qua các phố: Kim Mã, Nguyễn Thái Học, Hàng Đẫy, Cửa Nam, Hàng Bông, Hàng Đào, Hàng Ngang... đến 9 giờ 45 phút tiến vào Cửa Đông.
Khoảng 8 giờ 45 phút, cánh quân phía Nam thuộc hai Trung đoàn 88 và 36 xuất phát từ Việt Nam Học xá (nay thuộc Đại học Bách khoa) đi qua Bạch Mai, phố Huế, vòng quanh Hồ Gươm, đóng ở khu vực Đồn Thủy (nay là Bệnh viện Quân y 108) và khu Đấu Xảo (nay là Cung Văn hóa Hữu nghị). Riêng Đoàn Chỉ huy tiếp quản, gồm cơ giới, pháo binh, do Chủ tịch Ủy ban Quân chính Vương Thừa Vũ và Phó Chủ tịch Trần Duy Hưng dẫn đầu, lúc 9 giờ 30 phút từ sân bay Bạch Mai đến Ngã Tư Vọng sang Ngã tư Trung Hiền rồi theo đường Bạch Mai lên phố Huế, Hàng Bài, Đồng Xuân, vào Cửa Bắc.
Vào lúc 15 giờ, sau một hồi còi dài tại Nhà Hát Lớn, hàng trăm nghìn người dân Hà Nội và các lực lượng vũ trang đã chỉnh tề tham dự lễ chào cờ do Ủy ban Quân chính tổ chức tại Sân vận động Cột Cờ.
Sau lễ chào cờ, Chủ tịch Ủy ban Quân chính Vương Thừa Vũ trân trọng đọc Lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi đồng bào Thủ đô nhân Ngày Giải phóng. Trong Lời kêu gọi, Bác viết: "Tám năm qua, Chính phủ phải xa rời Thủ đô để kháng chiến cứu nước. Tuy xa nhau, nhưng lòng Chính phủ luôn luôn gần cạnh đồng bào. Ngày nay do Nhân dân ta đoàn kết nhất trí, quân đội ta chiến đấu anh dũng, hòa bình đã thắng lợi, Chính phủ lại trở về Thủ đô với đồng bào. Muôn dặm một nhà, lòng vui mừng khôn xiết kể!" và căn dặn: "Chính phủ có quyết tâm, toàn thể đồng bào Hà Nội đồng tâm nhất trí góp sức với Chính phủ, thì chúng ta nhất định vượt được mọi khó khăn và đạt được mục đích chung: Làm cho Hà Nội thành một Thủ đô yên ổn, tươi vui và phồn thịnh".
Công cuộc tiếp quản Thủ đô thành công tốt đẹp. Ta đã tiếp thu an toàn và nhanh gọn 129 công sở, công trình công cộng, xí nghiệp, bệnh viện, trường học, trong đó có các vị trí quân sự và các cơ quan đầu não quan trọng như Thành Hà Nội, Đồn Thủy, sân bay Bạch Mai, sân bay Gia Lâm, Phủ Toàn quyền, Phủ Thủ hiến Bắc Việt, sở Mật thám liên bang. Sinh hoạt của Nhân dân vẫn giữ được bình thường, ổn định. Các ngành điện, nước, giao thông liên lạc hoạt động đều, thông suốt, an ninh chính trị, trật tự xã hội được bảo đảm tốt; trường học, bệnh viện, các cơ quan văn hóa, báo chí… tiếp tục hoạt động bình thường dưới sự quản lý của chính quyền.
Ngày giải phóng Thủ đô là sự kiện đánh dấu bước ngoặt quan trọng, khẳng định thắng lợi hoàn toàn của quân và dân ta trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, đồng thời mở ra một thời kỳ mới trong lịch sử ngàn năm văn hiến của Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội.
III. ĐAN PHƯỢNG VÙNG LÊN GIẢI PHÓNG HUYỆN
Sau thắng lợi của Cách mạng tháng Tám, nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa ra đời phải đối mặt với muôn vàn khó khăn. Thêm vào đó, Thực dân Pháp bội ước, nổ súng xâm lược nước ta một lần nữa. Trong kháng chiến chống Pháp, Huyện Đan Phượng bị địch chiếm đóng lâu dài với hệ thống đồn bốt dày đặc và những cuộc càn quét liên miên, đánh phá ác liệt. Chúng quyết đánh chiếm và bình định bằng được Đan Phượng để xây dựng vành đai chiến lược bảo vệ Hà Nội đồng thời dùng đây là một bàn đạp đánh rộng ra vùng tự do phía Tây Thành phố Hà Nội rồi đánh lên Việt Bắc nhằm tiêu diệt cơ quan đầu não kháng chiến của ta. Trước những khó khăn đó, Cán bộ và nhân dân Đan Phượng vẫn trước sau một lòng trung thành với Đảng, với Tổ quốc, luôn bám đất, bám dân, lãnh đạo phong trào cách mạng, tổ chức chống các đợt càn của địch, đánh đuổi thực dân Pháp làm nên chiến thắng ở chợ Gốc ngô, diệt bốt Thọ Lão, Bồng Lai, Chiến thắng Ba ngày năm trận ở khu Gối (Tân Hội, Tân Lập), binh vận bốt La Thạch… phong trào kháng chiến của nhân dân Đan Phượng đã hòa nhịp cùng các chiến trường, góp phần vào cuộc kháng chiến chống Pháp của dân tộc.
Ngày 07/5/1954, chiến dịch Điện Biên Phủ hoàn toàn thắng lợi đã cổ vũ Nhân dân Đan Phượng đứng lên đấu tranh tiêu diệt địch. Ngay sau đó, bốt Thọ lão, đồn Bồng Lai bị ta tấn công, địch hoảng sợ, co cụm tại bốt Phùng, La Thạch, Lai Xá, Hạ Trì. Đồng thời, cán bộ, du kích của ta đến từng gia đình ngụy binh vận động các gia đình ngụy binh lên bốt kêu gọi chồng con trở về, chống địch bắt lính, bắt phu, tổ chúc cho thanh niên sang vùng tự do gia nhập bộ đội.
Khi Hiệp nghị Giơnevơ được ký kết, tình hình địch ngày càng hỗn loạn. Bộ đội, du kích mở nhiều trận phục kích, tập kích quân địch. Thấy nguy cơ bị tiêu diệt, địch tiếp tục co cụm lại. Trong hai ngày 25 và 26/7, chúng lần lượt rút hết ở các bốt để tập trung ở bốt Phùng, bốt Hạ Trì và bốt Trung Kiên. Ngày 27/7, chúng lại phải rút hết các bốt tập trung quân về bốt Phùng, bốt cầu Bin và bốt Chèm. Các ban tề hoàn toàn tan rã. Khắp nơi trong huyện, bộ đội, du kích và nhân dân ngày đêm nô nức chuẩn bị ngày giải phóng quê hương. Ngày 07/8/1954, giặc Pháp buộc phải rút quân khỏi bốt Phùng. Bộ đội, du kích và nhân dân trong huyện rầm rập tiến về chiếm đồn Phùng và quận lỵ. Trên đỉnh lô cốt Phùng, lá cờ đỏ sao vàng phần phật tung bay trước gió. Phố Phùng rực rỡ một màu cờ hoa. Sau 8 năm kháng chiến trường kỳ gian khổ, hôm nay Đan Phượng hoàn toàn giải phóng. Cuộc kháng chiến chống Pháp thắng lợi vẻ vang, cùng với cả nước Đan Phượng vững bước tiến lên trên chặng đường mới: Xây dựng miền Bắc xã hội chủ nghĩa và đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất nước nhà.
IV. THỦ ĐÔ HÀ NỘI, HUYỆN ĐAN PHƯỢNG PHÁT HUY TRUYỀN THỐNG LỊCH SỬ
Sau khi tiếp quản Thủ đô, Đảng bộ và chính quyền Hà Nội đã lãnh đạo Nhân dân vượt qua khó khăn, đạt được nhiều thành tựu trong xây dựng, bảo vệ, phát triển thủ đô.
Đi đôi với việc xây dựng kinh tế, phát triển văn hóa, xã hội, Nhân dân Hà Nội đẩy mạnh đấu tranh và không ngừng chi viện cho miền Nam, lập nên kỳ tích "Điện Biên Phủ trên không", góp phần tạo ra bước ngoặt lịch sử, làm thay đổi căn bản cục diện của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, buộc Chính phủ Mỹ phải ký Hiệp định Paris, chấm dứt chiến tranh, lập lại hoà bình ở Việt Nam, tiến tới giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Bước vào thời kỳ đổi mới từ năm 1986 đến nay, Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân Thủ đô đã chủ động triển khai đồng bộ nhiều chương trình, kế hoạch để thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội, đời sống vật chất, tinh thần của người dân ngày một nâng cao. Năm 2023, tổng sản phẩm trên địa bàn của Hà Nội đạt 6,27%; Thu nhập của người dân bình quân 150 triệu đồng/người/năm. Hai năm gần đây, Hà Nội đứng đầu cả nước về thu nội địa. Năm 2023, tổng thu ngân sách Nhà nước trên địa bàn thành phố đạt hơn 410.000 tỉ đồng, trong đó thu nội địa tiếp tục dẫn đầu cả nước với trên 381.000 tỉ đồng. Đến hết năm 2023, thành phố có 18/18 huyện đạt chuẩn nông thôn mới với 382/382 xã đạt chuẩn nông thôn mới, 183 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao và 68 xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu, an sinh xã hội đảm bảo, quốc phòng, an ninh trên địa bàn được giữ vững, năng suất lao động ngày càng tăng, đạt bình quân trên 7%/năm. An sinh xã hội được đảm bảo…Với những cố gắng, nỗ lực trong suốt 70 năm qua của Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân Thủ đô, Hà Nội xứng đáng là trung tâm chính trị - hành chính quốc gia, trung tâm lớn về văn hóa, khoa học, giáo dục, kinh tế và giao dịch quốc tế của cả nước.
Phát huy những kết quả đã đạt được, trong 70 năm qua, với sự chung sức, đồng lòng của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân trong huyện, Đan Phượng đã và đang có những bước chuyển mình vững chắc, bộ mặt nông thôn ngày càng khởi sắc, đời sống vật chất và tinh thần của Nhân dân ngày càng được nâng cao. Huyện đã vinh dự được Đảng, Nhà nước phong tặng Danh hiệu "Anh hùng lực lượng vũ trang" (2000); "Anh hùng lao động" (2013); Huyện đạt chuẩn nông thôn mới đầu tiên của Thành phố năm 2015; Đến nay, 15/15 xã trên địa bàn đã hoàn thành xây dựng Nông thôn mới nâng cao, nông thôn mới kiểu mẫu. Trong thời gian tới, với ý thức, trách nhiệm, lòng tự hào và tình yêu quê hương, đất nước, khát vọng vươn lên; Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân huyện tiếp tục ra sức thi đua, chung sức, chung lòng xây dựng huyện Đan Phượng phát triển theo hướng đô thị hóa nông thôn, xanh, văn minh, văn hiến, góp phần xây dựng Thủ đô Hà Nội thực sự trở thành Thành phố "văn hiến, văn minh, hiện đại".